Còn nhớ, vào giai đoạn năm 2015, giá hồ tiêu thế giới tăng vọt, có thời điểm lên tới 250.000-270.000 đồng/kg. Đây là mức giá cao nhất lịch sử mà ngành hồ tiêu từng chứng kiến. Lúc ấy, không chỉ doanh nghiệp mà cả nông dân và các nhà đầu tư đều lao vào trồng tiêu, gom tiêu với hy vọng thu lợi lớn. Rất nhiều người đặt kỳ vọng rằng giá sẽ tiếp tục tăng, và chính tâm lý này đã tạo nên một cuộc đua vô cùng rủi ro.

Tuy nhiên, đến năm 2017, giá hồ tiêu bất ngờ lao dốc, chỉ còn khoảng 60.000-70.000 đồng/kg, tức là giảm tới hơn 70% giá trị. Nguyên nhân chính là do nguồn cung vượt cầu nghiêm trọng khi diện tích trồng tiêu tăng quá mức không kiểm soát, trong khi thị trường tiêu thụ không thể hấp thụ lượng cung khổng lồ ấy. Đây là thời điểm khó khăn nhất mà ngành hồ tiêu từng đối mặt.

Phúc Sinh cũng không tránh khỏi ảnh hưởng. Khi giá tiêu giảm mạnh, tồn kho lớn đồng nghĩa với việc chúng tôi phải gánh lỗ. Nhưng điều khiến tôi nhớ nhất chính là tình cảnh của hàng nghìn nông dân. Nhiều gia đình đã vay vốn ngân hàng để mở rộng diện tích trồng tiêu, nhưng khi giá giảm sâu, họ rơi vào cảnh nợ nần chồng chất. Một số thậm chí phải bán đất, bán nhà để trả nợ.

Bài học lớn nhất tôi rút ra từ câu chuyện này là không nên chạy theo lợi nhuận ngắn hạn mà không có chiến lược bền vững sẽ dẫn đến hệ lụy lâu dài. Khi giá thị trường tăng, chúng ta cần giữ sự bình tĩnh và tỉnh táo, thay vì bị cuốn theo "cơn sốt" mà mất kiểm soát.

Thời điểm đó, thay vì chỉ tập trung bán ra để cắt lỗ, tôi quyết định đầu tư mạnh hơn vào chế biến sâu và tìm kiếm thị trường mới. Chúng tôi phát triển các sản phẩm tiêu trắng, tiêu xay tiệt trùng và tiêu hữu cơ, sốt tiêu xanh độc quyền của Phúc Sinh chiếm 40% thị phần Châu Âu, dễ dàng tiếp cận thị trường cao cấp, nơi giá trị gia tăng không bị ảnh hưởng nhiều bởi biến động giá nguyên liệu. Đồng thời, Phúc Sinh cũng hợp tác với nông dân để hướng dẫn họ chuyển đổi sang canh tác bền vững, giảm phụ thuộc vào hóa chất và nâng cao chất lượng.

Những bước đi đó không chỉ giúp chúng tôi vượt qua khủng hoảng, mà còn đặt nền móng cho sự phát triển dài hạn. Đến nay, hồ tiêu của Phúc Sinh đã có mặt tại hơn 102 quốc gia, và chúng tôi tự hào là một trong những doanh nghiệp tiên phong nâng tầm giá trị hồ tiêu Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Kinh doanh không bao giờ là con đường bằng phẳng. Thăng trầm là điều không tránh khỏi, nhưng điều quan trọng là bạn phải biết thích nghi, đổi mới và kiên trì. Với tôi, mỗi lần đối mặt với khó khăn là một lần để học hỏi và trưởng thành hơn. Chính những bài học từ quá khứ đã giúp tôi có thêm bản lĩnh để vững vàng trong hiện tại và hướng tới tương lai.

- Nhưng trong bất kỳ hoàn cảnh nào cũng vậy, rủi ro sẽ luôn đi cùng cơ hội, thưa ông?

Vua hồ tiêu Phan Minh Thông: Là một doanh nghiệp xuất khẩu hồ tiêu lớn nhất Việt Nam, tôi nhận thấy rằng việc đưa hồ tiêu Việt Nam ra thị trường quốc tế luôn là một hành trình vừa đầy thách thức, vừa ngập tràn cơ hội. Tôi tin rằng những khó khăn và thuận lợi mà chúng tôi đối mặt không chỉ riêng cho ngành hồ tiêu mà còn phản ánh phần nào bức tranh chung của nông sản xuất khẩu.

Hiện nay, Việt Nam hiện nay vẫn giữ vị trí số 1 về sản lượng và xuất khẩu hồ tiêu toàn cầu. Điều này tạo lợi thế rất lớn trong việc thương thảo với đối tác quốc tế, đặc biệt là các thị trường lớn như EU, Mỹ, và Trung Đông.

Về mặt chất lượng ngày càng cải thiện, doanh nghiệp và người nông dân đã dần chuyển đổi mô hình canh tác truyền thống sang sản xuất sạch và bền vững. Hồ tiêu đạt các tiêu chuẩn quốc tế như:  Rainforest Alliance (RA), và GlobalGAP giúp sản phẩm của chúng tôi tiếp cận dễ dàng hơn với những thị trường khắt khe nhất.

Tiếp đó, các hiệp định như EVFTA, CPTPP hay RCEP đã giảm đáng kể thuế quan đối với hàng nông sản Việt Nam, mang lại lợi thế cạnh tranh lớn cho hồ tiêu Việt khi so với các nước khác.

Ngoài ra, việc đầu tư vào chế biến sâu và xây dựng thương hiệu của các doanh nghiệp đã mang lại rất nhiều giá trị cho bản thân doanh nghiệp nói riêng và cho nông sản nói chung. Với Phúc Sinh không chỉ xuất khẩu tiêu thô mà còn phát triển các sản phẩm tiêu chế biến sâu, như tiêu xay, tiêu trắng, và tiêu đóng gói cao cấp, với thương hiệu K Pepper bởi Phúc Sinh. Điều này giúp nâng cao giá trị gia tăng và giảm sự phụ thuộc vào giá cả thị trường thế giới.

- Quay trở lại với bối cảnh hiện tại, theo ông hiện nay sẽ có những cơ hội nào mở ra cho nông sản Việt, thưa ông?

Vua hồ tiêu Phan Minh Thông: Trong bối cảnh hiện nay, khi thế giới đang đối mặt với những biến động lớn như biến đổi khí hậu, sự gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, và nhu cầu ngày càng tăng về thực phẩm an toàn, tôi tin rằng nông sản Việt Nam và ngành nông nghiệp nói chung đang đứng trước những cơ hội vô cùng lớn để bứt phá.

Đầu tiên là với xu hướng tiêu dùng xanh và bền vững, người tiêu dùng trên toàn cầu ngày càng ưu tiên các sản phẩm sạch, hữu cơ và bền vững. Đây là cơ hội để nông sản Việt Nam khẳng định vị thế, bởi chúng ta đang có lợi thế rất lớn trong việc phát triển các sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế như Rainforest Alliance (RA), và GlobalGAP. Với sự đầu tư vào các mô hình canh tác bền vững, nông sản Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng nhu cầu này, từ gạo, cà phê, hồ tiêu đến trái cây nhiệt đới.

Theo là cơ hội tới từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới. Việt Nam hiện là thành viên của nhiều hiệp định thương mại tự do quan trọng như EVFTA, CPTPP, và RCEP. Những FTA này đã mở cửa rất nhiều thị trường lớn, giảm hoặc xóa bỏ thuế quan cho nông sản xuất khẩu. Với các ưu đãi này, chúng ta có thể tiếp cận sâu hơn vào những thị trường khắt khe như EU, Nhật Bản, và Canada. Đây là một động lực lớn để ngành nông nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu, không chỉ về số lượng mà còn về giá trị.

Tiếp đó là cơ hội từ chuyển đổi số trong nông nghiệp mang lại. Cách mạng công nghệ 4.0 đang tạo ra một làn sóng chuyển đổi số mạnh mẽ trong nông nghiệp. Các công nghệ như IOT, blockchain, và dữ liệu lớn (big data) giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, truy xuất nguồn gốc, và quản lý chuỗi cung ứng.

Đặc biệt, blockchain đang trở thành xu hướng không thể thiếu trong việc đảm bảo tính minh bạch và truy xuất nguồn gốc – yếu tố mà thị trường quốc tế ngày càng coi trọng. Việt Nam cần nắm bắt cơ hội này để nâng cao niềm tin từ khách hàng toàn cầu.

Bên cạnh đó, quá trình đầu tư vào chế biến sâu cũng mang lại cho doanh nghiệp nhiều cơ hội. Một điểm yếu cố hữu của nông sản Việt Nam là xuất khẩu thô, dẫn đến giá trị gia tăng thấp.

Tuy nhiên, với sự chuyển dịch trong tư duy của nhiều doanh nghiệp, chúng ta đang chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của ngành chế biến sâu. Ví dụ, thay vì chỉ xuất khẩu hạt tiêu thô, Phúc Sinh đã tập trung vào sản xuất tiêu xay, tiêu trắng, và các sản phẩm đóng gói cao cấp. Đây là con đường tất yếu để nâng cao giá trị và giảm phụ thuộc vào giá cả nguyên liệu thô trên thị trường thế giới.

Cùng với đó là xu hướng tiêu thụ nông sản châu Á khi kinh tế các nước châu Á như Trung Quốc, Ấn Độ, và ASEAN đang phát triển mạnh mẽ, kéo theo nhu cầu tăng cao đối với các sản phẩm nông sản chất lượng. Đây là cơ hội lớn cho Việt Nam khi các nước trong khu vực thường ưa chuộng các sản phẩm nhiệt đới, trong đó nông sản Việt Nam có lợi thế cạnh tranh về chất lượng và khoảng cách vận chuyển.

Cuối cùng là cơ hội từ phát triển kinh tế tuần hoàn và nông nghiệp xanh mang lại. Thế giới đang hướng tới các mô hình kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững. Với nền tảng là một nước nông nghiệp, Việt Nam có thể tận dụng tối đa nguồn tài nguyên để xây dựng các mô hình nông nghiệp tuần hoàn, như sử dụng phụ phẩm nông nghiệp để sản xuất phân bón hữu cơ hoặc năng lượng sinh học. Phúc Sinh đã áp dụng mô hình này trong chuỗi giá trị cà phê và hồ tiêu, không chỉ bảo vệ môi trường mà còn gia tăng giá trị sản phẩm.

- Vậy, để tránh những rủi ro và khó khăn như ông nói, theo ông, khi xuất khẩu ra quốc tế, đâu là điều quan trọng nhất cần lưu tâm?

Vua hồ tiêu Phan Minh Thông: Khi xuất khẩu ra quốc tế, có rất nhiều yếu tố cần lưu tâm để giảm thiểu rủi ro và khó khăn. Tuy nhiên, theo tôi, điều quan trọng nhất chính là chất lượng sản phẩm và khả năng duy trì tính ổn định trong sản xuất. Đây là yếu tố quyết định không chỉ về giá trị gia tăng mà còn về sự bền vững trong quá trình xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường quốc tế.

Đảm bảo chất lượng đồng nhất và truy xuất nguồn gốc: Người tiêu dùng quốc tế, đặc biệt là các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, hay Mỹ, luôn yêu cầu sản phẩm có chất lượng cao và có thể truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Đây không chỉ là vấn đề về tiêu chuẩn sản phẩm mà còn về môi trường sản xuất. Chính vì vậy, các chứng nhận quốc tế như GlobalGAP, RA,...là cần thiết để gia tăng sự tin tưởng từ các đối tác và khách hàng.

Tôi cũng cho rằng doanh nghiệp cũng phải hiểu rõ nhu cầu và yêu cầu của thị trường quốc tế bởi mỗi thị trường quốc tế có những yêu cầu rất khác biệt, từ chất lượng sản phẩm, bao bì, đến các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm và môi trường. Nếu không hiểu rõ những yêu cầu này, việc xuất khẩu sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Ví dụ, tại các thị trường châu Âu, khách hàng rất chú trọng đến sản phẩm hữu cơ và thân thiện với môi trường, trong khi ở các thị trường Trung Đông, yêu cầu về sự ổn định trong chuỗi cung ứng và mức giá cạnh tranh lại quan trọng hơn.

Do đó, việc nghiên cứu kỹ về từng thị trường, từ thói quen tiêu dùng đến các quy định, là rất quan trọng. Phúc Sinh đã luôn chú trọng vào việc xây dựng mối quan hệ lâu dài với các đối tác quốc tế, thường xuyên tham gia các triển lãm, hội chợ để tiếp cận thông tin mới nhất và hiểu rõ hơn về nhu cầu của thị trường.

Tiếp đó là việc duy trì chuỗi cung ứng ổn định. Đây là câu chuyện của tất các các doanh nghiệp nói chung. Với Phúc Sinh, chúng tôi luôn chú trọng việc xây dựng một chuỗi cung ứng bền vững, bao gồm việc hợp tác chặt chẽ với nông dân để nâng cao chất lượng và sản lượng sản phẩm.

Đồng thời, chúng tôi cũng chủ động dự báo các yếu tố rủi ro và có kế hoạch dự phòng để đảm bảo rằng sản phẩm đến tay khách hàng đúng thời gian và đúng chất lượng.

Tiếp đó là vấn đề xây dựng và bảo vệ thương hiệu. Thương hiệu là tài sản vô giá trong quá trình xuất khẩu, vì nó giúp tạo dựng lòng tin của khách hàng. Việc đầu tư vào việc xây dựng thương hiệu, từ logo, bao bì, đến câu chuyện sản phẩm sẽ giúp nông sản Việt Nam dễ dàng chinh phục được người tiêu dùng quốc tế. Bảo vệ thương hiệu cũng là một vấn đề rất quan trọng, đặc biệt là khi chúng ta xuất khẩu sản phẩm sang các thị trường cạnh tranh cao.

Cuối cùng, một yếu tố quan trọng không kém là khả năng linh hoạt và sáng tạo để thích ứng với những thay đổi bất ngờ của thị trường. Trong một thế giới thay đổi nhanh chóng, như chúng ta đang chứng kiến với sự gián đoạn chuỗi cung ứng và biến động giá cả, sự linh hoạt trong điều chỉnh chiến lược kinh doanh là rất cần thiết.

Tôi luôn nhấn mạnh với đội ngũ của mình rằng, "biến động là cơ hội, không phải rủi ro." Chính trong những thời điểm khó khăn, chúng ta phải sáng tạo và tìm ra những hướng đi mới để phát triển bền vững. Và Phúc Sinh đã chứng minh điều này qua việc đầu tư vào chế biến sâu, phát triển các sản phẩm có giá trị gia tăng cao như tiêu trắng, tiêu xay, và các sản phẩm hữu cơ.

Khi xuất khẩu ra quốc tế, điều quan trọng nhất là phải luôn duy trì chất lượng sản phẩm, hiểu rõ nhu cầu thị trường, và xây dựng một chuỗi cung ứng ổn định.

Đồng thời, cần linh hoạt để ứng phó với những biến động không thể lường trước, và luôn bảo vệ và nâng cao giá trị thương hiệu. Chính những yếu tố này sẽ giúp chúng ta không chỉ đứng vững mà còn phát triển mạnh mẽ trên thị trường quốc tế.

- Ông có kiến nghị như thế nào tới các cơ quan quản lý nhà nước để quá trình xuất khẩu của doanh nghiệp được thuận lợi?

Vua hồ tiêu Phan Minh Thông: Để quá trình xuất khẩu của các doanh nghiệp nông sản Việt Nam, đặc biệt là trong ngành hồ tiêu, thuận lợi và bền vững hơn, tôi mong muốn các cơ quan quản lý nhà nước tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tiếp cận các thị trường quốc tế: Các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, cần được hỗ trợ mạnh mẽ hơn về việc tiếp cận thông tin thị trường, quy trình xuất khẩu, cũng như các quy định về tiêu chuẩn và chứng nhận quốc tế.

Tiếp đó, là đơn giản hóa thủ tục hành chính và cải cách quy trình kiểm tra chất lượng. Một trong những khó khăn lớn nhất đối với doanh nghiệp xuất khẩu là hệ thống thủ tục hành chính liên quan đến xuất khẩu nông sản, đặc biệt là các quy trình kiểm tra chất lượng, chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm, và các chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế. Các cơ quan quản lý nhà nước cần đơn giản hóa thủ tục, giảm thiểu các bước trung gian, và số hóa quy trình kiểm tra, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và chi phí.

Đồng thời, tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng cơ sở chế biến sâu và giá trị gia tăng: Chính phủ có thể khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu, tạo ra các sản phẩm có giá trị cao hơn từ nguyên liệu nông sản.

Việc hỗ trợ về chính sách tín dụng, đào tạo nghề, và chuyển giao công nghệ chế biến sẽ giúp các doanh nghiệp chủ động nâng cao năng lực sản xuất và chất lượng sản phẩm.

Thúc đẩy phát triển bền vững và hỗ trợ sản phẩm đạt chứng nhận quốc tế, cải thiện cơ sở hạ tầng logistics và vận chuyển, chính sách bảo vệ thương hiệu quốc gia và chống gian lận thương mại, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận tài chính cho xuất khẩu, thúc đẩy chương trình đào tạo và nâng cao năng lực cho doanh nghiệp xuất khẩu

Chúng ta đang sống trong một thời đại toàn cầu hóa và chuyển đổi số mạnh mẽ. Chính vì vậy, các chính sách của nhà nước cần phải đi kèm với sự đổi mới và linh hoạt để hỗ trợ các doanh nghiệp nông sản Việt Nam phát triển mạnh mẽ, không chỉ trong nước mà còn ra thế giới.

Nếu chúng ta tạo ra một môi trường thuận lợi, hỗ trợ đúng mức, nông sản Việt Nam sẽ có cơ hội vươn lên, khẳng định giá trị và chất lượng trên bản đồ nông sản toàn cầu.

Trân trọng cảm ơn ông!